Bồ câu đưa thư tìm đường như thế nào?

Kết quả nghiên cứu của hai nhà phân tích hành vi động vật Joel Fagot, thuộc Trung tâm nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp và Robert Cook, thuộc Trường đại học Tufts, thuộc bang Massachusset (Mỹ) khẳng định rằng: Chim bồ câu và khỉ đầu chó là hai loài có trí nhớ đặc biệt tốt. Nhưng có phải nó tự tìm được địa chỉ của người nhận không nếu chưa một lần đến đó? Câu trả lời là không.

Hành trình hàng trăm dặm của nó thực chất có cơ chế giống như các phản xạ có điều kiện. Người ta buộc thư vào chân nó từ điểm xuất phát cho đến địa điểm nhận thư, hành động lặp đi lặp lại nhiều lần tạo nên chuỗi hình ảnh quen thuộc trong não chúng. Trên đường, chúng liên tục dùng “la bàn” để định hướng và ghi nhớ một cách thông minh và chính xác.

Không ít lần các nhà khoa học nghi ngờ về khả năng đặc biệt này của chúng. Và, họ đã quyết định mở một cuộc nghiên cứu theo dõi lộ trình kỳ diệu này. Hai chú bồ câu được huấn luyện đi theo một con đường nhất định. Sau một khoảng thời gian chúng bay về đích một cách chính xác. Tuy nhiên, thời điểm về đích hai con lại khác nhau. Lý do là hệ thống khứu giác và hệ thống định vị từ trường của bồ câu đôi khi cũng bị “đánh lừa”. Chúng chỉ có thể xác định toạ độ địa lý nơi chúng đặt chân nhưng chưa hẳn đã đi theo đường cũ.

Trên mỏ bồ câu đưa thư có những hạt từ tính nhỏ xíu nằm ở mỏ trên của nó, giúp lập bản đồ từ trường trái đất trong những hành trình vạn dặm, và giúp nó trở về nhà. Điều đó chứng tỏ: ngoài “người” dẫn đường là ánh sáng mặt trời, các vật chất từ tính cũng là bộ phận hỗ trợ đắc lực phương hướng liên lạc cho chim bồ câu.

Một vài yếu tố khác như: việc sử dụng mùi để xác lập phương hướng hay việc cảm nhận sự thay đổi từ trường để thiết lập nên một “bản đồ định vị”. Vì vậy, chẳng cần “hỏi” đường hay “ghi chép” những mốc quan trọng trên con đưòng, bồ câu vẫn có thể “lần” đúng địa chỉ.

Khả năng ghi nhớ dài hạn

Đưa tin chiến trận

Bằng cách nào mà những chú chim tìm thấy đường về nhà khi bay khỏi thành phố với chặng đường dài hàng ngàn dặm hải lí? Người ai cập cổ đã nắm bắt được khả năng đưa thư của loài chim bồ câu. Nhưng lúc bấy giờ, khả năng kỳ diệu của loài chim đưa thư ấy vẫn chỉ là một điều bí mật.

Gần đây, các nhà khoa học đã khám phá ra rằng: Bồ câu đưa thư theo những tuyến đường – y như con người vậy.

Một giả thiết đưa ra được nhiều người chấp nhận đó là: quá trình tiến hoá thúc đẩy khả năng ghi nhớ dài hạn những cảnh vật, mốc đánh dấu đường đi của nó. Điều đó đồng nghĩa với việc để có khả năng sinh tồn có mặt trong chuỗi thức ăn sinh thái, khả năng ghi nhớ dài hạn này là một điều kỳ diệu và thông minh.

Để khám phá ra “bí quyết” này, các chuyên gia tại Viện nghiên cứu khoa học quốc gia, Viện nghiên cứu thần kinh Mediterranean (Pháp) cho 2 con chim bồ câu xem hàng nghìn bức ảnh. Họ cho chúng tập luyện bằng cách dùng mỏ tích hoặc vẽ vòng tròn lên những hình ảnh mà chúng đã nhìn thấy.

Thử nghiệm đó lặp đi lặp lại giống như những phản xạ có điều kiện. Kết quả là, 2 con chim có thể nhớ từ 800 – 1000 bức ảnh. Đó quả là một cách ghi nhớ tuyệt diệu.

Chiếc la bàn định vị

Ở một khía cạnh nào đó, chúng có khả năng khứu giác như một chiếc la bàn định vị hướng đi. Hơn nữa, chúng lại có khả năng bắt chước và ghi nhớ rất tài tình. Các nhà khoa học đã cố gắng lý giải cơ chế ấy nhưng chẳng đơn giản chút nào, đó vẫn là một ẩn số.

Các giả thuyết có vẻ rắc rối hơn là việc định vị những cột mốc ranh giới nhân tạo để chúng phân biệt lãnh thổ gần nhà.

Một nghiên cứu gần đây nhận định: Loài chim bồ câu nắm bắt rất hiệu quả những con đường khi chúng bay có đôi. Nếu có bạn đồng hành, chúng sẽ đủ thông minh để làm con đường ngắn lại hơn là khi bay một mình.

Sau 10 năm nghiên cứu chim bồ câu đưa thư thông qua các vệ tinh hệ thống định vị toàn cầu (GPS), nhóm chuyên gia làm việc tại Đại học Oxford đã vô cùng ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng “các bưu tá viên” không hề tìm đường đến địa chỉ người nhận thư bằng cách định hướng theo mặt trời. Chúng bay dọc theo đường lớn, chuyển hướng ở các giao lộ, thậm chí vòng theo bùng binh!

Khám phá mới được đăng tải trên tờ Daily Telegraph. Khi trả lời phỏng vấn, giáo sư Tim Guilford cho biết: “Việc này thực sự khiến nhóm nghiên cứu ngã ngửa. Thật ấn tượng khi chứng kiến những con chim bồ câu đưa thư bay theo tuyến đường phụ Oxford A34, rồi bay vòng vèo tại trạm đèn giao thông trước khi lượn theo bùng binh”.

Theo Guilford, chim bồ câu có thể tự tìm đường khi thực hiện các cuộc hành trình dài, ngay cả lần đầu tiên “làm nhiệm vụ”. Khi bay nhiều lần trên cùng một tuyến đường, chúng thường nghỉ ngơi ở một chỗ quen thuộc trên đường đi.

Trong những cuộc hành trình dài, bồ câu tính toán hướng bay cần thiết bằng cách so sánh vị trí của mặt trời với đồng hồ sinh học trong chúng. Bằng phương pháp nuôi chim bồ câu dưới ánh sáng nhân tạo, các nhà khoa học đã tác động lên khả năng nhận biết thời gian và đánh lừa được chúng bay sai hướng.

Để chứng minh thêm khả năng tìm đường về nhà cũa những chú chim bồ câu khác, các nhà khoa học đã tiến hành vô số các thí nghiệm khác nhau, kể cả việc cắt đi dây thần kinh khứu giác của chúng. Khi một dây thần kinh bi cắt đứt, loài bồ câu sẽ không đủ khả năng để tìm hướng về. Những nhà khoa học đứng đầu đã thừa nhận khả năng tìm hướng bay bằng khứu giác của bồ câu.

La bàn khứu giác

Tuy nhiên, thí nghiệm vẫn không rõ ràng, liệu bồ câu có đánh hơi khi hành trình bay trên bầu trời hay không? Họ cũng đã dùng 2 la bàn tứ tính y học đặt gần cơ quan khứu giác và trong đôi mắt của chúng. Những vận dụng này có thể giúp chúng tính toán được phạm vi từ trường của trái đất.

Những la bàn làm bằng sắt tương tự kiểu này cũng đã được tìm thầy trong miệng của loài cá hồi sông bảy mầu.

Một số loài động vật khác cũng thường sử dụng toàn bộ các loại công cụ để định vị hướng hay vạch ra lộ trình chuyến đi của chúng: Loài gà cũng có một "la bàn khứu giác"; loài chim họa mi thì phụ thuộc vào ánh sáng mặt trời, các ngôi sao, và những gốc độ của ánh sáng được biết như tia sáng phân cực. Trong hành trình du ngoạn hàng năm tới Mexico, loài bướm Monarch cũng sử dụng đường ánh sáng phân cực.

Bởi thế, theo các nhà khoa học, bạn đừng lấy làm lạ khi lũ chim bồ câu ở nơi bạn sinh sống luôn thả phân vào đúng một chiếc ôtô khi chúng rời tổ bay đi kiếm ăn, bất kể chiếc xe đó nằm ở vị trí nào trong bãi đỗ. Đơn giản là vì hình ảnh chiếc xe đã in sâu vào bộ não của chúng. Khả năng ghi nhớ tuyệt vời của bồ câu cũng là lý do loài chim này được con người huấn luyện để đưa thư.